1. مراقبت از زبان خود والدین
والدین نخستین معلمان کودک در مورد استفاده از زبان هستند. کودکان معمولاً از رفتار و گفتار والدین خود تقلید می‌کنند. اگر در محیط خانه از کلمات نامناسب استفاده شود، احتمال دارد کودک نیز همین کلمات را تکرار کند. این موضوع می‌تواند از سنین پایین آغاز شود. به طور مثال، در سنین ابتدایی، کودک‌ها معمولاً هر چیزی که می‌شنوند، تکرار می‌کنند. اگر این کلمات شامل بددهنی باشند، کودک به سرعت آن‌ها را یاد می‌گیرد و ممکن است در موقعیت‌های اجتماعی مختلف از آن‌ها استفاده کند.
مثال:
فرض کنید در هنگام رانندگی یکی از رانندگان دیگر رفتار نادرستی انجام دهد و شما ناخواسته از کلمات ناپسند استفاده کنید. کودک شما ممکن است همان لحظه کلمات شما را بشنود و در موقعیت دیگری از آن‌ها استفاده کند. در این شرایط، به جای استفاده از کلمات نامناسب، می‌توانید بگویید: “چقدر این راننده بی‌دقت است!” این جمله نه تنها احساسات شما را بهتر منتقل می‌کند، بلکه یک الگوی مثبت برای کودک ایجاد می‌کند.
2. استفاده از زبان مناسب برای اعضای بدن
یکی از مشکلات رایج در میان کودکان استفاده از بددهنی برای اعضای بدن است. این رفتار ممکن است به دلایل مختلف مانند کنجکاوی یا جلب توجه به وجود آید. در این شرایط، والدین باید از همان ابتدا نام‌های صحیح و مناسب اعضای بدن را به کودک آموزش دهند. آموزش این نام‌ها به کودک نه تنها از ابتدای کودکی به آن‌ها زبان درست را می‌آموزد، بلکه به آن‌ها کمک می‌کند تا در برخورد با دیگران نیز از اصطلاحات مناسب استفاده کنند.
مثال:
اگر کودکی از کلمه‌ای خنده‌دار یا ناپسند برای اشاره به یکی از اعضای بدن استفاده کرد، والدین می‌توانند با لبخند و به طور دوستانه به کودک بگویند: “این قسمت از بدن را ما ‘دست’ می‌گوییم. چرا نمی‌آیی نام همه اعضای بدن را با هم یاد بگیریم؟” این رویکرد نه تنها به کودک کمک می‌کند تا نام صحیح اعضای بدن را یاد بگیرد، بلکه یک فرصت برای آموزش زبان مناسب ایجاد می‌کند.
3. تبدیل موقعیت‌های ناپسند به فرصت‌های یادگیری
وقتی کودک از کلمات ناپسند استفاده می‌کند، والدین نباید این رفتار را فقط به عنوان یک اشتباه ساده نگاه کنند، بلکه باید آن را به یک فرصت یادگیری تبدیل کنند. به جای سرزنش، می‌توانند به کودک توضیح دهند که چرا این کلمات مناسب نیستند و به او پیشنهاد کنند که از کلمات مودبانه‌تر استفاده کند.
مثال:
اگر فرزند شما در بازی با دوستانش از کلمه‌ای توهین‌آمیز استفاده کرده است، می‌توانید به او بگویید: “این کلمه ممکن است دیگران را ناراحت کند. فکر می‌کنی چه کلمه‌ای به جای آن بهتر است؟” این پیشنهاد نه تنها کودک را به فکر کردن در مورد رفتار خود وادار می‌کند، بلکه به او این امکان را می‌دهد که خود تصمیم بگیرد از کلمه مناسب استفاده کند. این روش می‌تواند به تقویت اعتماد به نفس کودک کمک کند.
4. واکنش بیش از حد نشان ندهید
یکی از اشتباهات رایج والدین در برخورد با بددهنی در کودکان، واکنش شدید است. گاهی اوقات این واکنش‌ها باعث می‌شود که کودک توجه بیشتری به رفتار خود جلب کند و حتی ممکن است او این کلمات را بیشتر تکرار کند تا واکنش‌های شدید را مشاهده کند. در چنین مواقعی بهتر است والدین بی‌اعتنایی نشان دهند و سپس در محیطی آرام با کودک صحبت کنند.
مثال:
اگر کودک شما در یک مهمانی ناگهان کلمه ناپسندی را به زبان آورد، به جای برخورد عصبی، می‌توانید بی‌اعتنایی نشان دهید و بعداً در محیطی آرام و بدون تشویش به او بگویید: “در آنجا بهتر بود که از یک کلمه مناسب‌تر استفاده کنی. این طوری دیگران از تو خوشحال‌تر می‌شوند.” این روش به کودک کمک می‌کند تا احساس کند که استفاده از زبان مناسب توجه بیشتری به او جلب می‌کند.
5. تأکید بر ارزش‌های خانوادگی
یکی از ابزارهای اصلی در شکل‌گیری رفتار کودکان، ارزش‌های خانوادگی است. والدین می‌توانند با تأکید بر احترام به دیگران و زبان مناسب، به کودکان نشان دهند که استفاده از زبان مودبانه نه تنها یک انتخاب خوب است، بلکه یک اصل مهم در خانواده است. هنگامی که کودک احساس کند که این ارزش‌ها در خانواده به شدت مورد توجه قرار دارند، احتمال اینکه از کلمات ناپسند استفاده کند کاهش می‌یابد.
مثال:
می‌توانید در یک گفت‌وگوی خانوادگی به کودک بگویید: “در خانواده ما، احترام به دیگران خیلی مهم است. وقتی از کلمات زیبا استفاده می‌کنیم، نشان می‌دهیم که به احساسات دیگران اهمیت می‌دهیم.” این نوع گفت‌وگوها به کودک کمک می‌کند تا به زبان مودبانه عادت کند.
6. زمینه موقعیتی را درک کنید
گاهی اوقات کودکان تحت تأثیر محیط یا دوستان خود از کلمات ناپسند استفاده می‌کنند. این رفتار می‌تواند در اثر فشار اجتماعی یا کنجکاوی به وجود آید. در چنین شرایطی، والدین باید به جای قضاوت سریع، دلیل رفتار کودک را بررسی کنند و به او کمک کنند تا روش‌های بهتری برای ابراز خود پیدا کند.
مثال:
اگر متوجه شدید که فرزندتان هنگام بازی با دوستانش از فحش استفاده می‌کند، می‌توانید از او بپرسید: “این کلمه را از کجا یاد گرفتی؟ آیا دوستانت هم از این کلمه استفاده می‌کنند؟” سپس به او توضیح دهید که نیازی به تقلید از دیگران نیست و او می‌تواند خودش یک الگوی خوب برای دوستانش باشد. این رویکرد نه تنها باعث آگاهی کودک می‌شود، بلکه او را قادر می‌سازد که رفتار خود را در موقعیت‌های مختلف کنترل کند.
7. نظارت بر زمان صفحه‌نمایش و محتوای رسانه‌ای
یکی از منابع اصلی یادگیری بددهنی برای کودکان، رسانه‌ها و بازی‌های ویدیویی هستند. بسیاری از برنامه‌های تلویزیونی، فیلم‌ها و حتی بازی‌های ویدیویی برای جلب توجه مخاطبان خود از کلمات ناپسند استفاده می‌کنند. والدین باید نظارت دقیقی بر محتوای مصرفی کودکان داشته باشند تا از بروز چنین رفتارهایی جلوگیری کنند.
مثال:
اگر فرزند شما عبارتی ناپسند را از یک برنامه تلویزیونی یا بازی یاد گرفته است، می‌توانید با او درباره آن گفتگو کنید. بگویید: “این بازی خیلی سرگرم‌کننده است، اما این کلمه‌ای که استفاده کردند مناسب نیست. بیا با هم یک بازی جدید انتخاب کنیم که زبان بهتری داشته باشد.” این روش به کودک نشان می‌دهد که خود او هم می‌تواند انتخاب‌های بهتری داشته باشد.
8. تشویق به انتخاب زبان مناسب
وقتی کودک از زبان مودبانه و مثبت استفاده می‌کند، باید او را تحسین کرد تا این رفتار را بیشتر ادامه دهد. این نوع تشویق‌ها باعث می‌شود که کودک به تدریج به استفاده از زبان مناسب علاقه‌مند شود و این رفتار برای او به یک عادت تبدیل شود.
مثال:
اگر فرزند شما هنگام بحث با خواهر یا برادرش از عبارتی مانند “خواهش می‌کنم این کار را انجام بده” استفاده کرد، می‌توانید بگویید: “چه عالی گفتی! تو خیلی مودبانه خواسته‌ات را بیان کردی.” این تحسین‌ها باعث می‌شود که کودک بیشتر به رفتارهای مثبت خود توجه کند و تمایل بیشتری برای استفاده از زبان مناسب پیدا کند.
9. توانمندسازی کودک برای مدیریت احساسات
گاهی اوقات کودکان به دلیل ناتوانی در بیان احساسات خود به بددهنی روی می‌آورند. والدین باید به کودکان کمک کنند تا روش‌های سالمی برای ابراز احساسات خود پیدا کنند. این امر به کودک این امکان را می‌دهد که از زبان مناسب برای بیان ناراحتی‌ها، عصبانیت‌ها یا دیگر احساسات خود استفاده کند.
مثال:
اگر کودک شما در هنگام عصبانیت کلمه نامناسبی گفت، می‌توانید به او بیاموزید که از عبارت‌های جایگزین استفاده کند. به جای گفتن کلمات ناپسند، می‌توانید به او بگویید: “به جای آن، می‌توانی بگویی ‘من خیلی عصبانی هستم!’ این بهتره و دیگران هم تو را بهتر درک می‌کنند.” این روش به کودک کمک می‌کند که احساسات خود را به شیوه‌ای سالم و سازنده بیان کند.
10. واکنش والدین و معلمان در مواجهه با زبان ناپسند
در مواجهه با استفاده از بددهنی یا فحش در کودکان، واکنش والدین و معلمان نقشی حیاتی در شکل‌دهی به رفتار کودک دارد. در این فرآیند، هر دو نقش والدین و معلمان به‌عنوان مربیان اصلی کودک بسیار مهم است و می‌تواند تاثیرگذارتر از سایر عوامل باشد. واکنش درست و متناسب به این رفتار نه تنها به کاهش تکرار زبان ناپسند کمک می‌کند، بلکه به کودک این فرصت را می‌دهد که یاد بگیرد از زبان محترمانه و مودبانه استفاده کند.
واکنش والدین
والدین به‌عنوان نخستین و مهم‌ترین الگوهای رفتاری کودک، باید در برابر بددهنی کودک خود آگاهانه و هوشمندانه واکنش نشان دهند. در این میان، رفتارهای والدین در خانه، نحوه برخورد با این مسأله و میزان شدت و ضعف واکنش‌ها، تاثیر زیادی بر رفتار کودک خواهد داشت.
سرزنش نکردن و واکنش‌های آرام: زمانی که کودک ازبددهنی استفاده می‌کند، واکنش‌های عصبی و شدید والدین می‌تواند به تقویت این رفتار منجر شود. در واقع، کودک ممکن است متوجه شود که این رفتارها باعث جلب توجه بیشتری می‌شوند و برای همین آن‌ها را تکرار می‌کند. بنابراین، والدین باید با دقت و آرامش واکنش نشان دهند، مثلاً با گفتن: “این کلمه خیلی مناسب نیست. از کلمات بهتری استفاده کن.”
تشویق و تحسین استفاده از زبان مودبانه: هنگامی که کودک از زبان مناسب استفاده می‌کند، والدین باید او را تشویق کرده و از رفتار مثبت او قدردانی کنند. این نوع واکنش، کودک را به ادامه دادن این رفتار ترغیب می‌کند و در نتیجه او به طور طبیعی به سمت زبان مودبانه‌تر گرایش پیدا می‌کند.
آموزش و تبدیل موقعیت به فرصت یادگیری: زمانی که کودک از بددهنی استفاده می‌کند، به جای سرزنش و تحقیر، باید آن موقعیت را به یک فرصت آموزشی تبدیل کرد. والدین می‌توانند از این موقعیت برای آموزش کودک استفاده کنند که چرا این کلمات توهین‌آمیز هستند و چطور می‌توانند احساسات خود را به شکل محترمانه‌تری ابراز کنند.
واکنش معلمان
معلمان نیز به‌عنوان یک عامل مهم در شکل‌دهی رفتار کودکان، در تعامل با بددهنی در کودکان نقش پررنگی دارند. آنان باید به گونه‌ای با کودک برخورد کنند که نه تنها کودک احساس بهتری پیدا کند، بلکه یاد بگیرد که چرا استفاده از زبان ناپسند در جمع یا در محیط آموزشی مناسب نیست. واکنش‌های معلمان می‌تواند تاثیر مستقیمی در تربیت و اجتماعی‌شدن کودک داشته باشد.
ایجاد محیط آموزشی محترمانه: معلمان باید محیط کلاس را به‌گونه‌ای مدیریت کنند که استفاده از بددهنی و فحش به هیچ عنوان در آن پذیرفته نشود. این شامل نظارت بر زبان دانش‌آموزان در کلاس و برخورد محترمانه و قاطع با رفتارهای نامناسب است. معلم می‌تواند با گفتن جملاتی مانند: “ما در کلاس برای همه احترام قائل هستیم و کلمات محترمانه‌تری برای صحبت کردن وجود دارد” این مسئله را روشن کند.
آموزش اهمیت احترام به دیگران: معلمان می‌توانند در درس‌های خود، مخصوصاً در جلسات اخلاقی یا جلسات مربوط به مهارت‌های زندگی، به اهمیت استفاده از زبان مناسب و احترام به دیگران بپردازند. به طور مثال، معلم می‌تواند در بحث‌های گروهی درباره احترام به احساسات دیگران صحبت کند و کودکان را تشویق به استفاده از کلمات مودبانه نماید.
استفاده از تکنیک‌های اصلاحی در صورتی که رفتار تکرار شود: اگر کودکی به‌طور مکرر ازبددهنی استفاده کند، معلم باید از روش‌های اصلاحی استفاده کند. این روش‌ها می‌توانند شامل صحبت خصوصی با کودک، درخواست از کودک برای عذرخواهی از دیگران، یا ارائه فرصت‌های مناسب برای جبران رفتار باشند. معلم همچنین می‌تواند از کودک بخواهد که مثالی از رفتار مودبانه را ارائه دهد و به این ترتیب خود کودک را در موقعیت یادگیری قرار دهد.
ایجاد فرصتی برای توضیح علت رفتار: معلمان می‌توانند از کودک بخواهند تا دلیل استفاده از بددهنی را توضیح دهد. این کار به کودک کمک می‌کند تا عواقب استفاده از بددهنی را بهتر درک کند و از آن به‌عنوان یک فرصت برای تفکر و خودآگاهی استفاده کند. معلمان همچنین باید کودک را تشویق کنند تا احساسات خود را به شیوه‌ای مناسب و سالم بیان کند.
هماهنگی والدین و معلمان
تلاش‌های والدین و معلمان باید هماهنگ باشد. این هماهنگی می‌تواند از طریق جلسات و گفتگوهای منظم میان والدین و معلمان حاصل شود. با این ارتباط نزدیک، هر دو طرف می‌توانند روش‌های مؤثری برای کنترل بددهنی کودک پیدا کنند و در صورت بروز مشکلات، راه‌حل‌های مشترک ارائه دهند. به‌عنوان مثال، اگر معلم متوجه استفاده کودک از زبان ناپسند در مدرسه شود، می‌تواند این موضوع را با والدین در میان بگذارد و آن‌ها را در فرآیند اصلاح رفتار کودک در خانه شریک کند.
