راهنمای تنبیه موثر برای کودکان: روش‌ها و اصول
میپردازد
مقدمه:
در فرایند تربیت کودکان، تنبیه به معنای سرزنش کردن و دعوا کردن نیست بلکه به معنای آگاهی دادن میباشد که میتواند در رفتارهای آینده فرزندان تأثیر بگذارد. اما اهمیت انتخاب روش‌های مناسب تنبیه و ایجاد تعاملات سازنده با کودکان از اهمیت بالایی برخوردار است. این مقاله به بررسی روش‌های درست تنبیه در خصوص کودکان میپردازد تا والدین و مراقبان بتوانند با بهترین شیوه ممکن، رشد و تربیت کودکان خود را تسهیل کنند. در ادامه، به معرفی اصول و راهکارهای مؤثر در تنبیه کودکان پرداخته خواهد شد.
۱. ارتباط گفتمان با کودکان:
ارتباط گفتمان با کودکان یکی از اصول اساسی که در تنبیه مؤثر است. برقراری یک ارتباط گفتمان با کودکان به والدین و مراقبین کمک می‌کند تا به بهترین شکل ممکن با کودکان خود ارتباط برقرار کرده و تأثیرگذاری تنبیه را افزایش دهند. در این راستا، چند نکته مهم در ارتباط گفتمان با کودکان به شرح زیر است:
الف. گوش‌دادن همیشگی: والدین و مراقبین باید به‌صورت فعال و همیشگی گوش دهند و از کودکان خود بپرسند که در مورد تجربیات، احساسات، و نیازهایشان چه می‌پندارند. به‌این‌ترتیب، ارتباط گفتمان تقویت می‌شود و کودکان احساس می‌کنند که دیدگاه و نظراتشان مورداحترام قرار گرفته است.
ب. ارتباط غیرکلامی: برقراری ارتباط غیرکلامی، مانند اشاره، لمس، و ابراز احساسات به شکل غیرکلامی، نقش مهمی در ارتقا ارتباط گفتمان با کودکان ایفا می‌کند. این اقدامات نشان‌دهنده توجه و اهتمام والدین به نیازها و احساسات کودکان است.
ج. انعکاس احساسات: والدین باید قادر باشند احساسات خود و کودکان را به‌درستی انعکاس دهند. این کمک می‌کند تا کودکان احساس کنند که احساساتشان شناخته شده است و به او احترام گذاشته شده است.
د. استفاده از زبان مثبت: استفاده از زبان مثبت و موجب تشویق کودکان به‌جای زبان منفی و انتقادی، ارتباط گفتمان را بهبود می‌بخشد. والدین می‌توانند به‌جای ابراز منفی، راه‌های بهبود و راهکارهای مثبت را با کودکان به اشتراک بگذارند.
باتوجه‌به این نکات، ارتباط گفتمان مؤثر با کودکان نه‌تنها به ارتقا ارتباط و صمیمیت خانواده کمک می‌کند؛ بلکه به افزایش اثربخشی تنبیه نیز منجر می‌شود.
نظریه محمد مهدی زمان وزیری روانشناس و کوچ تربیتی
۲. تنبیه مثبت:
تنبیه مثبت یکی از روش‌های مؤثر در تربیت کودکان است که تأکید بر تشویق رفتارهای مثبت به‌جای تنبیه رفتارهای منفی دارد. این روش باعث تقویت رفتارهای سازنده کودکان می‌شود و از نظر روان‌شناختی اثربخش‌تر است. در ادامه، به توضیح برخی اصول تنبیه مثبت پرداخته می‌شود:
الف. تقویت مثبت: استفاده از تقویت مثبت به معنای تشویق و پاداش رفتارهای مثبت است. به‌جای تمرکز بر اشتباهات، والدین و مراقبین می‌توانند رفتارهای مثبت را تشویق کنند و از پاداش‌های مثبت برای تقویت این رفتارها استفاده کنند.
ب. توضیح دقیق: والدین باید رفتارهای مثبت کودکان را به‌دقت توضیح دهند. به کودکان بگویید که چرا رفتار آنها مثبت است و چگونه این رفتار میتواند به بهبود محیط خانواده و احساساتشان کمک کند.
ج. جلب همکاری: جلب همکاری از کودکان در انجام وظایف و رفتارهای مثبت، احساس مسئولیت و اراده در آنها را تقویت می‌کند. از آنها خواسته شود تا به‌عنوان یک عضو مفید و مسئول خانواده به کمک برخی وظایف بپردازند.
د. استفاده از توافقات: توافقات و قراردادهای رفتاری می‌توانند بر اساس تنبیه مثبت مبتنی شوند. با کودکان توافق کنید که در صورت انجام رفتارهای مثبت، پاداش خاصی به آنها اعطا شود.
با استفاده از این اصول تنبیه مثبت، کودکان نه‌تنها احساس می‌کنند که رفتارهای مثبتشان موردتوجه قرار گرفته است؛ بلکه این روش به ایجاد اراده مثبت و توسعه مهارت‌های منظم بودن به آنها کمک می‌کند.
۳. مراقبت از نظم و ساختار:
مراقبت از نظم و ساختار در زندگی روزمره کودکان یکی از عوامل اساسی در تربیت مؤثر آنها است. نظم و ساختار به کودکان احساس امنیت و پیش‌بینی می‌دهد و به انضباط و کنترل منظم بودن آنها کمک می‌کند. در ادامه، به توضیح برخی اصول مراقبت از نظم و ساختار در تربیت کودکان پرداخته می‌شود:
الف. برنامه‌ریزی زمانی منظم: تعیین یک برنامه‌زمانی منظم برای فعالیت‌های روزانه کودکان، به آنها احساس تو امان و پیش‌بینی شده می‌دهد. این برنامه میتواند شامل ساعات خواب، مهدکودک یا مدرسه، و فعالیت‌های بعد از مدرسه شود.
ب. اعمال قوانین و مرزها: تعیین قوانین و مرزهای واضح برای رفتار کودکان، به آنها اطمینان می‌دهد که چه چیزهایی مورد انتظار است و چه چیزهایی ممنوع. این کمک می‌کند تا کودکان به‌مرورزمان مفهومی قوی از انضباط را پیدا کنند.
ج. ارائه راهنمایی: ارائه راهنمایی و توجیه برای کودکان در مواقع مختلف، احساس اطمینان و به‌کارگیری درست رفتارها را ترویج می‌کند. والدین می‌توانند به کودکان خود نشان دهند چگونه با موقعیت‌های چالش آور برخورد کنند و از آنها درخواست کمک کنند.
د. پیش‌بینی و اطلاع‌رسانی: پیش‌بینی اتفاقات آینده و اطلاع‌رسانی به کودکان در مورد تغییراتی که ممکن است در برنامه روزانه آنها رخ دهد، احساس پیش‌بینی و اطمینان را ایجاد می‌کند. این کودکان را برای مواجهه با تغییرات آماده می‌کند.
باتوجه‌به این اصول، مراقبت از نظم و ساختار در زندگی کودکان به ایجاد یک محیط مطمئن و مؤثر برای رشد و تربیت آنها کمک می‌کند. این اصول به والدین ابزارهایی می‌دهد تا به بهترین شکل ممکن کودکان خود را هدایت کرده و ایجاد سازوکارهای مثبت در زندگی خانوادگی داشته باشند.
۴. انعقاد قراردادهای رفتاری:
انعقاد قراردادهای رفتاری یک رویکرد مؤثر در تربیت کودکان است که بر اساس توافقات مشخص و متقابل بین والدین و کودکان انجام می‌شود. این روش به والدین امکان می‌دهد تا با کودکان به‌صورت همکارانه و شفاف ترتیبات و تعهدات مشخصی برای رفتارهای آینده برقرار کنند. در ادامه، به برخی نکات کلیدی در انعقاد قراردادهای رفتاری پرداخته می‌شود:
الف. تعیین اهداف قابل‌اندازه‌گیری: اهداف مشخص و قابل‌اندازه‌گیری برای قراردادهای رفتاری اهمیت دارند. این اهداف باید واقعی، محدود و قابل‌ارزیابی باشند تا کودکان بتوانند پیشرفت خود را مشاهده کنند.
ب. توضیح وظایف هر طرف: در قراردادهای رفتاری، وظایف والدین و کودکان به‌دقت باید توضیح داده شوند. هر طرف باید مسئولیت‌ها و نقش‌های خود را در اجرای قرارداد به‌خوبی بفهمد.
ج. تعیین پاداش‌ها و مجازات‌ها: قراردادهای رفتاری باید شامل سیستم پاداش و مجازات باشد. پاداش‌ها برای تشویق رفتارهای مثبت و مجازات‌ها برای ترغیب به اجتناب رفتارهای ناپسند استفاده می‌شوند.
د. زمان‌بندی قرارداد: مشخص‌کردن زمان‌بندی و دوره‌های ارزیابی در قراردادهای رفتاری اهمیت دارد. این دوره‌ها باید مناسب باشند و به کودکان فرصت بدهند تا پیشرفت خود را نمایش دهند.
ه. انعقاد مشترک: قراردادهای رفتاری باید به شکل مشترک و با رضایت هر دو طرف (والدین و کودکان) انعقاد شوند. این انعقاد مشترک به افزایش میزان تعهد و مشارکت هر دو طرف کمک می‌کند.
این اصول در انعقاد قراردادهای رفتاری به والدین امکان می‌دهند تا به‌صورت کارآمدتر با کودکان خود ارتباط برقرار کرده و فرایند تربیت را به سمت اهداف مشخص و مؤثر هدایت کنند.
