تیشه به ریشه اعتمادبه‌نفس 

اعتمادبه‌نفس یکی از مهم‌ترین ارکان سلامت روان در انسان است. این حس، یعنی باور به توانایی‌های فردی، در دوران کودکی شکل می‌گیرد. وقتی کودکی مدام با دیگران مقایسه می‌شود، پیامی پنهان به او منتقل می‌شود: “تو کافی نیستی”. این پیام می‌تواند باعث شود کودک احساس بی‌ارزشی کرده و تصور کند هر تلاشی هم بکند، باز هم به پای دیگران نمی‌رسد. به‌تدریج، این باور در ضمیر ناخودآگاه او نهادینه می‌شود و در بزرگسالی به صورت ترس از شکست، کمال‌گرایی بیمارگونه، اضطراب اجتماعی و حتی افسردگی خود را نشان می‌دهد.

رقابت ناسالم، نه انگیزه سالم 

برخی والدین تصور می‌کنند مقایسه باعث ایجاد انگیزه و پیشرفت در کودک می‌شود. اما واقعیت این است که چنین انگیزه‌ای اگر هم ایجاد شود، از جنس ترس و اضطراب است، نه اشتیاق و علاقه. کودک ممکن است تلاش کند بهتر باشد، اما نه برای رشد خودش، بلکه برای رهایی از نگاه سرزنش‌گر والدین. در بلندمدت، این نوع انگیزه‌ها نه‌تنها فرساینده‌اند، بلکه می‌توانند باعث شوند کودک از مسیر علاقه و استعداد واقعی خود منحرف شود و فقط در جهت برآورده کردن خواسته‌های دیگران تلاش کند.

مقایسه، آغاز رقابت ناسالم بین خواهر و برادرها 

مقایسه بین فرزندان خانواده، بذر رقابت منفی و حسادت را بین آن‌ها می‌کارد. وقتی یکی از فرزندان احساس کند که دیگری محبوب‌تر یا موفق‌تر است، ممکن است دچار احساس بی‌عدالتی شود. این موضوع می‌تواند روابط خواهر و برادری را به خصومت، فاصله و دلخوری تبدیل کند و حتی در بزرگسالی هم ادامه داشته باشد. در برخی موارد، کودکِ مقایسه‌شده ممکن است عمداً رفتارهای منفی نشان دهد تا توجه والدین را جلب کند. اینجاست که والدین ناخودآگاه باعث تقویت رفتارهایی شده‌اند که خودشان از آن ناراضی‌اند. 

آسیب به هویت فردی کودک 

هر کودک، جهان منحصر به‌فردی است با ویژگی‌ها، استعدادها و علایق خاص خود. وقتی او را با دیگری مقایسه می‌کنیم، این پیام را می‌دهیم که ویژگی‌های خودش به اندازه کافی ارزشمند نیستند. در نتیجه، کودک از خود فاصله می‌گیرد و تلاش می‌کند شبیه فرد دیگری شود؛ فرآیندی که در روانشناسی از آن به‌عنوان «از خود بیگانگی» یاد می‌شود. هویت سالم، زمانی شکل می‌گیرد که کودک خودش را همان‌طور که هست بپذیرد. والدین باید با حمایت و پذیرش بی‌قید و شرط، به کودک کمک کنند تا نقاط قوت و ضعف خود را بشناسد و با آن‌ها رشد کند، نه این‌که مدام در حال مقایسه با دیگران باشد. 

مقایسه، مانع کشف استعدادها 

فرض کنیم کودکی در درس ریاضی ضعیف است اما در نقاشی استعداد فراوانی دارد. اگر والدین فقط ریاضی را معیار ارزش‌گذاری قرار دهند و او را با شاگرد اول کلاس مقایسه کنند، ممکن است استعداد هنری کودک برای همیشه دفن شود. در نتیجه، جامعه نه‌تنها یک هنرمند بالقوه را از دست می‌دهد، بلکه انسانی با حس ناکافی بودن پرورش می‌یابد. شناخت و پرورش استعدادهای کودکان نیازمند دقت، صبر و بینش والدین است. مقایسه، مانعی جدی بر سر راه این فرآیند است.

پیامدهای بلندمدت در بزرگسالی

کودکی که همیشه با دیگران مقایسه شده، در بزرگسالی هم به این الگو ادامه می‌دهد. او دائماً خود را با اطرافیانش می‌سنجد؛ چه در تحصیلات، چه در شغل، روابط یا ظاهر. این مقایسه‌های دائمی باعث می‌شوند فرد هرگز از وضعیت فعلی خود رضایت نداشته باشد. چنین فردی ممکن است دچار حس مزمن نارضایتی، استرس بالا و حتی خودکم‌بینی شود. در روابط عاطفی، ممکن است اعتماد به نفس نداشته باشد یا از ترس قضاوت شدن، از ابراز احساسات واقعی خود اجتناب کند.

راهکارهایی برای والدین 

۱. پذیرش تفاوت‌ها: هر کودک منحصر به‌فرد است. تفاوت‌ها را بپذیرید و به آن‌ها احترام بگذارید. 

۲. تمرکز بر پیشرفت فردی: به جای مقایسه با دیگران، کودک را با خودش مقایسه کنید. مثلاً بگویید: «نسبت به ماه پیش بهتر شدی.» 

۳. تشویق بدون مقایسه: موفقیت کودک را بدون مقایسه با دیگران تحسین کنید. از عبارات کلیشه‌ای و مقایسه‌ای پرهیز کنید. 

4. ساختن فضای امن: محیط خانه باید جایی باشد که کودک احساس امنیت، عشق و پذیرش بی‌قید و شرط داشته باشد. 5.